Dlaczego orzeczenie o niepełnosprawności jest tak ważne?
Dla osób z niepełnosprawnościami orzeczenie to nie tylko formalność. To dokument, który potwierdza ich stan zdrowia i stopień ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. Dzięki niemu można uzyskać:
- świadczenia finansowe, takie jak świadczenie pielęgnacyjne,
- ulgi i zniżki dla osób z niepełnosprawnością,
- wsparcie na rynku pracy, np. dofinansowania do zatrudnienia,
- dostęp do turnusów rehabilitacyjnych,
- preferencyjne warunki w edukacji.
Bez orzeczenia wiele z tych świadczeń jest niedostępnych. Dlatego sprawność systemu orzekania wpływa bezpośrednio na życie setek tysięcy osób i ich rodzin.
Procedura orzekania – teoria a praktyka
Zgodnie z przepisami, orzeczenia wydają powiatowe i wojewódzkie zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Zespół powinien składać się z lekarzy oraz innych specjalistów – psychologa, pedagoga, pracownika socjalnego czy doradcy zawodowego. W praktyce jednak procedura często wygląda inaczej:
- na decyzję czeka się wiele miesięcy,
- komisje nie zawsze są obsadzone specjalistami,
- budynki komisji bywają niedostosowane dla osób z niepełnosprawnością ruchową,
- dokumentacja przygotowywana jest w sposób lakoniczny.
Teoretycznie cały proces ma zapewniać rzetelną ocenę sytuacji zdrowotnej i społecznej osoby z niepełnosprawnością. W praktyce często prowadzi do frustracji i poczucia niesprawiedliwości.
Co ujawnił raport NIK?
Kontrola Najwyższej Izby Kontroli w latach 2023–2024 rzuciła światło na realne problemy systemu. Oto najważniejsze ustalenia:
Braki kadrowe i brak specjalistów
Wielu lekarzy odmawiało pracy w komisjach ze względu na niskie wynagrodzenia i dużą odpowiedzialność. Efekt? W komisjach brakowało psychiatrów, neurologów, ortopedów czy okulistów. Orzeczenia wydawali lekarze innych specjalizacji, co podważało ich rzetelność.
Orzeczenia bez uzasadnienia
NIK zwrócił uwagę, że wiele orzeczeń nie zawierało szczegółowego uzasadnienia ani prognozy zdrowotnej. To poważny problem – bez uzasadnienia trudno się odwołać. Dla osób z niepełnosprawnością oznaczało to często konieczność powtarzania całej procedury.
Długie kolejki i zaległości
Tysiące wniosków pozostawało nierozpatrzonych. Część osób czekała wiele miesięcy, a nawet lat na orzeczenie. To skutkowało brakiem dostępu do świadczeń i pogorszeniem sytuacji materialnej rodzin.
Bariery w dostępności
Raport wykazał, że wiele budynków komisji nie spełniało podstawowych standardów dostępności. Brakowało wind, podjazdów i dostosowanych toalet. Osoby poruszające się na wózku musiały liczyć na pomoc innych, aby w ogóle dostać się na posiedzenie komisji.
Nowelizacja rozporządzenia – zmiany w 2025 roku
W sierpniu 2025 roku weszła w życie nowelizacja rozporządzenia regulującego pracę zespołów orzekających. Najważniejsze zmiany to:
- Dopuszczenie lekarzy w trakcie specjalizacji – od 3. roku szkolenia mogą oni pełnić funkcje w zespołach orzekających.
- Poszerzenie grona przewodniczących – dzięki temu więcej zespołów może pracować równolegle.
- Cel zmian – skrócenie kolejek i przyspieszenie procedur.
To pierwszy krok do odciążenia przeciążonego systemu, ale eksperci podkreślają, że nie rozwiązuje wszystkich problemów.
Nowy model orzekania – rewolucja czy kosmetyka?
Równolegle trwają prace nad całkowicie nowym modelem orzekania, który ma wejść w życie w trzecim kwartale 2025 roku. Założenia obejmują:
- stworzenie jednolitego systemu orzekania,
- szkolenie około 2000 specjalistów i 1000 pracowników administracyjnych,
- rozwój narzędzi informatycznych,
- ujednolicenie kryteriów orzekania.
Budżet projektu wynosi ponad 180 mln zł. To duża inwestycja, która – jeśli zostanie dobrze wdrożona – może realnie poprawić sytuację osób z niepełnosprawnościami.
Co te zmiany oznaczają w praktyce?
Krótszy czas oczekiwania
Większa liczba lekarzy i usprawnienia organizacyjne powinny skrócić czas od złożenia wniosku do uzyskania decyzji.
Większa przejrzystość decyzji
Nowe przepisy i szkolenia mają poprawić jakość uzasadnień, co ułatwi zrozumienie decyzji i ewentualne odwołania.
Lepsza dostępność
Plany modernizacji obejmują także dostosowanie budynków komisji. Dzięki temu osoby z niepełnosprawnościami będą mogły łatwiej uczestniczyć w posiedzeniach.
Spójny system
Nowy model ma położyć kres rozbieżnościom między różnymi regionami. Dotychczas osoby w podobnej sytuacji mogły otrzymywać różne orzeczenia w zależności od miejsca zamieszkania.
Głosy krytyki – czy zmiany wystarczą?
Choć zmiany idą w dobrą stronę, eksperci i organizacje pozarządowe podkreślają, że:
- problemem są nie tylko braki kadrowe, ale też niskie wynagrodzenia lekarzy,
- osoby z niepełnosprawnościami potrzebują wsparcia w przygotowaniu dokumentów i odwołań,
- sama zmiana przepisów nie wystarczy, jeśli nie poprawi się finansowanie całego systemu.
Dodatkowo obawy budzi to, czy szkolenia i wdrożenie nowego systemu zdążą zostać zrealizowane na czas.
Co możesz zrobić jako osoba z niepełnosprawnością?
Jeśli stoisz przed decyzją o złożeniu wniosku:
- Przygotuj dokładną dokumentację medyczną.
- Zbierz opinie specjalistów, które potwierdzają Twój stan zdrowia.
- Śledź zmiany w przepisach, bo mogą ułatwić Ci procedurę.
- W razie problemów skorzystaj z pomocy prawnej lub organizacji wspierających osoby z niepełnosprawnościami.
Szczegółowy opis procedury znajdziesz w naszym przewodniku po orzeczeniu o niepełnosprawności.
Twój następny krok
Nie musisz być z tym sam. Skontaktuj się z ekspertami, którzy pomogą Ci przygotować dokumenty, przejść przez procedurę i zadbać o Twoje prawa. Dzięki wsparciu unikniesz błędów i szybciej uzyskasz potrzebne orzeczenie.
Nie zwlekaj – złóż wniosek o orzeczenie o niepełnosprawności i uzyskaj dostęp do świadczeń oraz ulg, które realnie poprawią Twoją codzienność.
Skontaktuj się z nami w razie pytań lub wątpliwości w tym zakresie.
Magdalena Bielska
